Chile jest państwem o najbardziej wydłużonym kształcie na świecie. Chile położone jest w południowo-zachodniej części Ameryki Południowej i rozciąga się wąskim pasem wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego. Kraj ten cechuje się górzysto-wyżynnym krajobrazem i zróżnicowanym klimatem.
Powierzchnia, skrajne punkty i granice
Powierzchnia całkowita - 756 950 km2
- Powierzchnia lądowa wynosi 748 800 km2, wody oceanu należące do kraju stanowią 8150 km2.
Kraj jest siódmym pod względem powierzchni w Ameryce Południowej.
- (powierzchnia terytorium Polski wraz z morzem terytorialnym wynosi 322 575 km²)
Skrajne punkty:
- północny 17°30'S - styk granic Peru z Boliwią
- południowy 56°32'S - przylądek Horn
- zachodni 75°42'W - zachodni brzeg półwyspu Taitao w południowej części Chile
- wschodni 66°58'W - region Puna de Atacama
Rozciągłość południkowa wynosi 4300 km, a równoleżnikowa 468 km. W najwęższym miejscu Chile mają jedynie 90 km.
Chile graniczy z następującymi państwami:
- Peru - 160 km
- Boliwia - 861 km
- Argentyna - 5308 km
Linia brzegowa - 6435 km.
Ukształtowanie poziome
Wybrzeże Chile jest bardzo rozczłonkowane, w części południowej występują liczne fiordy. Bardzo liczne są przybrzeżne wyspy i przylądki. Środkowe (mniej więcej od 41°S) i północne wybrzeże jest słabo rozwinięte, urozmaicone przez sieć łagodnych zatok. Południowa część wybrzeża jest fiordowa gdzie występują nagie skały, a wybrzeże w wielu miejscach jest wysokie i niedostępne. Środkowa i północna część wybrzeża nie różni zbyt od tego na południu. Niemal na całej długości linia brzegowa ma postać skalistą i niedostępną.
W skład terytorium Chile wschodzą także wyspy leżące w pewnym oddaleniu od wybrzeży Ameryki Południowej. Są to: Wyspa Wielkanocna i małe archipelagi Juan Fernández, Desventuradas oraz Sala y Gómez. Wyspa Wielkanocna o powierzchni 163 km² jest najbardziej odizolowaną zaludnioną wyspą na świecie, leży 3600 km od wybrzeża Ameryki Południowej. Niedaleko niej leży Sala y Gomez, zaś pozostałe wyspy znajdują się w odległości od około 500 do około 1000 km od wybrzeży Chile.
Klimat
Duża rozciągłość południkowa sprawia, że w Chile znajdują się cztery strefy klimatyczne. Północne Chile reprezentuje klimat zwrotnikowy suchy i wybitnie suchy. Środkowa część kraju to klimat podzwrotnikowy, który jest nieco zbliżony do klimatu śródziemnomorskiego. Południowe Chile to klimat umiarkowany znajdujący się pod bezpośrednim wpływem powietrza oceanicznego. Południowy skraj Chile (Ziemia Ognista i część Patagonii) to klimat subpolarny. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę występowanie klimatu górskiego, jako że Chile są regionem górzystym i występują piętrowy układ klimatyczno-roślinny.
Klimat zwrotnikowy
Klimat zwrotnikowy jaki panuje na północ od 30°S cechuje się suchością, a w wielu miejscach jest on wybitnie suchy. Taka odmiana występuje na pustyni Atakama. Występują tam najwyższe temperatury w kraju. Latem w najcieplejszym miesiącu styczniu, a także w lutym temperatury wynoszą od 27 °C do 23 °C, w ciągu dnia panuje upał. Zimy są dość ciepłe ze średnią temperaturą w lipcu-sierpniu od 16 °C do 19 °C. Występują spadki do kilku stopniu powyżej zera, nocą występują przymrozki. Region ten jest suchy lub bardzo suchy. Opady sięgają maksymalnie 100 mm rocznie, ale zazwyczaj nie osiągają tej wartości. W wielu miejscach północnego Chile, opady roczne wynoszą do 20 mm W samej zaś pustyni rocznie spada co najwyżej jedynie 1 mm i jest to w głównej mierze opad z mgły oraz rosa. Ponadto niektóre miejsca pustyni Atakama jak w okolicach Iquique nie spada ani jedna kropla deszczu. Ostatni deszcz na pustyni Atakama, w jej najsuchszych miejsca spadł około 400 lat temu.
Klimat podzwrotnikowy
Klimat podzwrotnikowy występuje między 30° a 40°S. Przebieg roczny temperatur jest zbliżony do tego jaki ma miejsce np. w Hiszpanii toteż klimat te jest zbliżony do śródziemnomorskiego. Latem średnia dobowa wynosi około 20-23 °C, maksymalnie do 34 °C. Zimą zaś średnio jest około 7 °C do 10 °C. W nocy występują przymrozki. Skrajne temperatury wynoszą -4 °C. Opady są tu zdecydowanie wyższe. Na północnym skraju tejże strefy średnia roczna wynosi co prawda jedynie 250 mm, ale dalej na południe szybko wzrasta, szczególnie dotyczy to strefy gór. Na południu strefy podzwrotnikowej opady sięgają 1000 mm rocznie, a w górach 2000 mm. Jako, że jest to klimat podzwrotnikowy o cechach zbliżonych do klimatu śródziemnomorskiego, to maksima opadowe przypadają na miesiące zimowe. Wysoko w górach deszcz, a także śnieg pada w ciągu całego roku, bez wyraźnej pory suchej.
Klimat umiarkowany
Klimat umiarkowany panuje na południu kraju między 40° a 52°S. Jest typowy klimat zbliżony do tego jaki panuje np. w Szkocji i w krajach zachodniej części Europy. W zależności od szerokości geograficznej temperatury latem wynoszą do 18 °C w północnej części tejże strefy do 10-12 °C na południu tej strefy. Zimy są chłodne na północy i zimne na południu. od 0 °C do 5 °C. W górach panują ujemne temperatury. Opady są wysokie, jest to klimat wybitnie oceaniczny i górski. Chile na tych szerokościach są wąskie co oznacza, że wpływ morskiego klimatu nakłada się na ten górski. Wynikiem tego jest to, że opady wszędzie są wysokie, a ich minimum wynos 1 000 mm rocznie, a maksimum sięga 7 000 mm. Średnio notuje się 300 dnia z opadami. W górach przez większą część roku pada śnieg. Region ten czasami dostaje się pod wpływ mas powietrza pochodzącego z Antarktydy co skutkuje występowaniem mrozów i opadów śniegu na terenach nadmorskich.
Klimat subpolarny
Na południe od 52°S panuje klimat subpolarny. Klimat na Ziemi Ognistej jest stosunkowo suchy, co nie znaczy, że nie występują obfite opady deszczu. Temperatury są niskie, lata są dość chłodne, gdzie średnie wartości nie przekraczają 10 °C. Zimy często są mroźne, a region ten jest bezpośrednio wystawiony na działanie mas powietrza antarktycznego. Na Ziemi Ognistej ponadto występują silne wiatry, jako że region ten leży blisko prądu morskiego zwanego Prądem Wiatrów Zachodnich.
Chile jest krajem leżącym w obszarze mezozoicznych fałdowań alpejskich. Ciągnące się przez cały kraj Andy podlegały kilkakrotnym fałdowaniom. Część pasm andyjskich stanowią górotwory dolnopaleozoiczne, które wytworzone zostały jeszcze w orogenezie kaledońskiej. Na obecny kształt Andów wpłynęła plejstoceńska działalność wulkaniczna, która przetrwała do czasów dzisiejszych. Obszar Chile leży w strefie aktywnej sejsmicznie.
Okres plejstocenu wpłynął na obecny kształt Andów z racji zlodowaceń jakie miały miejsce w tym rejonie świata. Ślady te widoczne są na południu kraju, gdzie występują lodowce. W plejstocenie niektóre obszary podlegały ruchom wypiętrzającym lub wyginającym.
Andy chilijskie dzielą się na Kordylierę Nadbrzeżną i Kordylierą Główną Andyjską. Kordyliera Nadbrzeżna zbudowana jest głównie ze skał prekambryjskich w skład których wchodzą granity i sjenity. Częściowo występują też osadowe skały mezozoiczne. Kordyliera Główna Andyjska zbudowana jest z pochodzących z mezozoiku skał osadowych i wulkanicznych, które są poprzecinane licznymi intruzjami diabazów, bazaltów, trachitów i porfirów. Podłużne obniżenie między systemami górskimi to tzw. Dolina Środkowochilijska, która jest tektonicznego pochodzenia i wypełniają ją młode utwory osadowe.
Rzeźba
Chile jest krajem górskim, przez całe terytorium z północy na południe ciągną się łańcuchy Andów, na południe od 42°S zwane Andami Patagońskimi. Andy Chilijskie dzielą się na dwa wymienione w poprzednim rozdziale główne łańcuchy. Układ rzeźby jest południkowy i podnosi się gwałtownie w kierunku wschodnim. Chile można podzielić na trzy regiony fizycznogeograficzne.
Północne Chile
Północne Chile to obszar w całości zdominowany przez wyżyny i góry, który obniża się kierunku zachodnim. Kilka kilometrów od brzegu morskiego ciągnie się Kordyliera Nadbrzeżna, która jest silnie rozczłonkowana, szczególnie w części północnej. W południowej części jest obszar zwarty i osiąga 2500 m n.p.m. Góry te obniżają się w kierunku wschodnim gdzie znajdują się bezodpływowe kotliny zwane bolsonami. Przez ten region przebiega południkowe pasmo zwane Kordylierą Domeyki, które wznosi się do 4260 m n.p.m. Między Kordyliera Nadbrzeżną, a Kordyliera Domeyki leży pustynia Atakama o wymiarach 400 na 100 km.
Od wschodu wzdłuż granicy argentyńsko-chilijskiej ciągnie się Kordyliera Główna Andyjska, której poszczególne łańcuchy są rozczłonkowane przez suche doliny. Jest region najwyższej położony w Chile. Wznosi się tam najwyższy szczyt kraju – Ojos del Salado o wysokości 6880 m n.p.m. W Andach na terytorium Chile jest 2 085 gór wulkanicznych, a w kraju wznosi się 55 wulkanów, które są obecnie czynnymi stożkami. Wyżej wymieniony szczyt jest właśnie najwyższym na świecie czynnym wulkanem świata.
Środkowe Chile
Środkowe Chile to region ciągnący się między 32° a 42°S czyli na odcinku około 1000 km. W tym regionie Kordyliera Nadbrzeżna jest obszarem górskim, leżącym nad samym oceanem, co oznacza, że w wielu miejscach góry schodzą wprost do oceanu. Poza tym brzeg morski niemal na całej długości Chile jest surowy i niedostępny. Obszar gór poprzecinamy jest dolinami rzecznymi. W tym regionie leży ciągnąca się na długości 900 km Dolina Środkowochilijska, leżący między Kordylierą Nadbrzeżną a Kordylierą Główną Andyjską. Jest to obszar nizinny, gdzie położona jest stolica kraju Santiago na wysokości 85 m n.p.m. Ciągnące się na wschodzie pasma Kordyliery Głównej Andyjskiej są równie wysokie jak te na północy. Najwyższy szczyt tego regionu – Tupungato ma 6800 m n.p.m. W tym regionie znajduje się najaktywniejszy sejsmicznie obszar, który leży między 31° a 45°S.
Chile Południowe
Chile południowe leżące na południe od 42°S, wyróżniają się silnym rozwinięciem linii brzegowej. Znajdują się tam najwyższe partie Kordyliery Nadbrzeżnej, a Kordyliera Główna Andyjska zbliża się do oceanu i tworzy najniższe spośród łańcuchów chilijskich Andy Patagońskie. Na kształt tamtejszej rzeźby miały i wciąż mają spływające do oceanu lodowce.
żródło: Wikipedia
